İyi Lehim Nasıl Yapılır?

Merhabalar, lehim yapmak özellikle elektrik elektronik mühendisliğine yeni başlamış öğrenciler için bir heves istekle başlar ama bazen sonu felaketler ile biten bir olaydır. Felaket demişken öyle korkunç şeyler aklınıza gelmesin, eli yakmak, elbiseyi yakmak, masaya zarar vermek gibi şeyler. Belkide bu saydıklarım bir çoğumuzun başına gelmiştir.

Peki iyi lehim nasıl yapılır?

Yaptığımız bir elektronik devrenin çalışmamasının nedenleri arasında en büyük pay yaptığımız lehimlerden kaynaklanmaktadır. Lehim yaptığımız bacaktan ya da bağlantıdan taşan lehimler yanından geçen diğer iletken yollar ile temas ederek kısa devrelere sebep olmakta, devrede kullandığımız elemanlara zarar vermektedir.

Temas etmeyen lehimde, kullanılan pasta ya da reçine yanarak parçanın üzerinde bir filim tabakası oluşturur ve lehim bu tabakanın üzerinde kaldığı için iletim sağlanamaz.

Bir de soğuk lehim var bu tür lehimlerde ise arıza devre kullanılmaya başladıktan bir süre sonra titreşim ya da çevre sıcaklığı ile ortaya çıkar ve bulunması zordur. Hatta bazen soğuk lehim, yüksek akım geçen noktalardaki aşırı ısınmadan dolayı baskılı devre yollarında hasara neden olur.

İyi lehim yapmak için bol pratik yapmak, ama daha önce de doğru olan yolu öğrenmek gerekir. Bu yazıda size doğru kabul edilen yollardan birini anlatacağım.

Öncelikle lehim yapmaya başlamadan veya lehim sırasında güvenlik açısından yapmanız gerekenler var. Bunlar;

• Lehim sırasında havyanın ucuna ısınmış mı diye kesinlikle bakmayın, yaklaşık 400 °C civarında bir sıcaklığa maruz kalabilirsiniz.
• Havyanın sıcak olan metal bölümünün ya da ucunun havyanın elektrik kablosuna değmemesi için dikkat edin. Canlı kablonun üzerindeki plastik yalıtım eriyip çıplak tel ortaya çıkabilir ve çarpma veya kısa devreye neden olabilir.
• Lehim yaptığınız yerde havalandırma olmasına, ya da en azından hava akımı olmasına dikkat edin. Lehimleme sırasında çıkan gazlar asit içerir ve biriktiğinde sağlık için zararlı olabilirler.
• Lehimleme işiniz bittiğinde ellerinizi yıkayın. Elinize lehimleme sırasında çıkan gazlar veya zehirli bir madde olan kurşunun kalıntıları yapışmış olabilir ve elinizi yüzünüze ya da ağzınıza sürdüğünüzde bu zehirli birikintileri deri yolu ile veya yutarak alabilirsiniz.

Bu tür önlemleri aldıktan sonra lehimleme işlemini nasıl iyi yapacağız,

• Kullandığımız havyalar yaklaşık 4-6 dakika arasında lehim yapılabilir sıcaklığa erişmektedir.
• Havya uçunun ısınıp ısınmadığını ufak bir parça lehimi eriterek deneyebilirsiniz. Tam ısındığında havyanın uçu lehimi bir anda sıvı hale getirir.
• Havyanın ucunu ıslak süngerde temizleyin. Zamanla havyanın ucunda oksitlenmiş kurşun ve reçine tortuları birikir ve ucun ısı iletimini engeller. Lehim yaparkende bu artıklar yapılan lehimin içine karışıp soğuk ya da tam temas etmeyen lehim kontağına neden olabilirler.

►Yazarın Tavsiyesi: Baskı Devre Nasıl Yapılır?

Lehim yaparken havyayı dolma kalem tutar gibi tutmanız gerekmektedir.

Havyanın ucunu lehim yapacağımız yer ile temas ettirin. Bunu yaparken havyanın ucu lehimlenecek iki parçaya da, örneğin parçanın tel ucu ve baskılı devredeki bakır adacık, aynı anda değip ısıtmalı. Birleşme noktasına lehim telini yavaşça itin. Parçalar tam olarak ısındı ise lehim eriyerek parçaların etrafını sararak baskılı devrelerde koni şekilini açık tellerde ise yuyarlak top şekilini almalıdır. Unutmamanız gereken lehimi parçaların üzerinde eritmenizdir, havya ucunda değil. Havya ucunu lehim üzerinde fazla tutarsanız lehim oksitlenmeye başlayıp matlaşır ve soğuk lehim dediğimiz olaya benzer bir etki ortaya çıkar. Önce lehim telini, hemen ardından da havya ucunu parçaları sarsmadan geri çekin. Parçaları veya baskılı devreyi, yani lehimlenen kütleyi oynatmadan önce lehimin iyice soğuduğuna emin olun.

Yaptığınız lehimi yakından inceleyin. İyi yapılmış bir lehim pırıl pırıl bir yüzeye sahip olur. Şekil olarakta daha önce belirttiğimiz gibi baskılı devreler üzerinde konik açık tellerde ise top şekilini alır. Eğer değilse parça uçlarını tekrar ısıtıp lehimlemeniz gerekir.

Bir devre yaparken hemen lehim yapmaya başlamak aslında dayanılmaz bir dürtüdür ama iyi bir lehim yapabilmek için sadece lehimlemeyi bilmek yetmez. Aynı zamanda sistemli olmak gerekir. Onun içinde işe başlamadan önce bazı şeyleri gözden geçirmek gerekir. Sırası ile;

1. Yapacağınız devrenin şemasını iyice inceleyip anlamaya çalışın
2. Parça listesi ile elinizdeki parçaları karşılaştırarak eksik yada yanlış parça olup olmadığını irdeleyin
3. Bakırlı pertinaks üzerine lehim yapacaksanız  önce bakır yüzeyin okside olmamasına dikkat edin. Eğer kir yada oksitlenmiş noktalar varsa once bulaşık teli ile oksitlenen noktaları ovarak temizleyip ardından asetonlu pamuk ile bakırın yüzeyini iyice temizleyin.
4. Lehimleyeceğiniz parcaların ayaklarının temiz ve oksitlenmemiş olduğuna dikkat edin. Ben parçaların  ayaklarını temizlemek için diş fırçası büyüklüğünde olan tel süet fırçası kullanıyorum. Bu fırçayı ayakkabıcılardan temin edebilirsiniz.
5. Lehimlemeye başlamadan önce parçalarınızın ısıya ne kadar dayanıklı olduklarına dikkat edin. Örneğin plastik karkas üzerine sarılmış bobinlerde havyayı uzun süre tutarsanız ısı tel üzerinden akarak plastik karkasın şekilini bozabilir. Bunun gibi bazı parçalarda da kullanılacak en yüksek ısı değerleri bellidir.
6. Parçaların ayak yönlerini tanımlayın ve devrenize nasıl monte edileceğne başlamadan önce karar verin. Böylece yanlış yönde takılan parçaların hasar görmesini önlemiş olursunuz.

Alttaki tabloda parçalar ve dikkat edilmesi gereken noktalarını bulabilirsiniz:

	Parça	Resim	Dikkat edilecek şeyler
1	Entegre soketleri		Yerleştirirken 1 numaralı ayağın devre üzerindeki 1 numaralı yere gelmesine dikkat edin. Devrenin lehimlenmesi tamamlanmadan entegreyi TAKMAYIN!
2	Dirençler		Dikkat edilecek bir şeyleri yok
3	1µF tan küçük kondansatörler		Her hangi bir yön özellikleri yoktur. Plastik ve polistren olanlarında aşırı ısıtma hasara neden olabilir.
4	Elektrolitik kondansatörler		(+) ve (-) yönlerine dikkat edilmesi gerekir
5	Diyotlar		Doğru yönde bağlanmalıdırlar. Aşırı ısı germanyum diyotlarda hasara neden olur. Yüksek akım diyotlarında bacaklarda soğutma payı bırakılmalıdır, o yüzden baskılı deyreye takılırken parça tarafında bacaklar uzun bırakılır.
6	LED		Doğru yönde bağlanmalıdırlar. Aşırı ısı  hasara neden olur.
7	Transistör		Bacakları doğru noktalara bağlanmalıdırlar. Aşırı ısı  hasara neden olur.
8	PCB yolları ya da tekli kablo ile parçaları bağlamak		Plastik kaplı tekli telefon kablosu kullanılır ve yönü önemli değildir. Aşırı ısı plastik kılıfın erimesine neden olabilir.
9	Pil kutuları, hoparlörler, ve kendinden kablolu diğer parçalar		Kabloların doğru noktalara lehimlenmesine dikkat edin. Aşırı ısı kabloların plastik kılıfının erimesine neden olabilir.
10	Parçalar yada PCB ler arasındaki çoklu kablo bağlantıları		Yumuşak ve içi çoklu kablo kullanılır. Lehimlenen noktaların doğru uçlarda olmalarına dikkat edin.  Aşırı ısı plastik kılıfın erimesine neden olabilir.
11	Entegreler		Doğru yönde bağlanmalıdırlar. Aşırı ısı  hasara neden olur. Bazı entegreler statik elektriğe karşı aşırı duyarlıdır, kullanıncaya kadar antistatik kılıflarından çıkarılmamalıdır ve elle dokunulmamalıdır. Monte ederken bacak numaralarının ait oldukları yerlere gelmesine dikkat edin.